รายละเอียด
“เป็นความจริงที่ว่า ตัวละครแบบนี้มีอะไรบางอย่างน่ารังเกียจ และผู้อ่านซึ่งระหว่างอยู่บนหนทางชีวิตของตนก็อาจเคยได้ผูกมิตรกับบุคคลเช่นเขามาแล้ว ได้ร่วมโต๊ะอาหารกับเขา ได้ใช้เวลาที่ดีร่วมกัน และผู้อ่านคนนั้นก็จะมองค้อนบุคคลเช่นนี้ด้วยหางตาหากพบว่าเขาได้เป็นตัวละครเอกในบทละครหรือบทกวีขึ้นมา แต่ผู้เฉลียวฉลาดย่อมไม่รังเกียจตัวละครใด หากจะจ้องมองเขานิ่งนานด้วยสายตาสำรวจตรวจสอบจนล่วงรู้ไปถึงแรงจูงใจแต่แรกเริ่มของเขา ทุกสิ่งอย่างในกายมนุษย์นั้นเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว ยังไม่ทันได้รู้ตัว หนอนร้ายน่ารังเกียจก็ก่อเกิดขึ้นในร่างกาย พลางผ่องถ่ายเอาน้ำที่คั้นจากชีวิตทั้งหมดไปสู่ตัวมันเองตามอำเภอใจ”
รถม้าต่างถิ่นควบขับพาชายแปลกหน้ามายังเมืองชนบทรัสเซียแห่งหนึ่ง
ในยุคสมัยแห่งยศถาบรรดาศักดิ์ แวดวงสังคมที่เคร่งครัดเรื่องลำดับช่วงชั้น คำร่ำลือเล่าขาน ระบบราชการเทอะทะ เจ้าผู้ครอบครองที่ดิน และทาสติดที่ซึ่งถูกนับหน่วยเป็น “วิญญาณ” ปาโวล อิวาโนวิช ชิชิคอฟ ผู้มาเยือนตระเวนเจรจาขอซื้อ “วิญญาณ” ดังกล่าวจากเจ้าที่ดินต่างๆ ด้วยแผนการในใจและเงื่อนไขเจาะจง “วิญญาณที่ตายแล้ว” โดยจำเพาะ
การซื้อขายนี้นำมาซึ่งคำร่ำลือเปี่ยมสีสัน แผนการยิ่งรุดหน้า ความปลอมเปลือกนานายิ่งเผยออก “วิญญาณที่ตายแล้ว” นั้นหรือคือผู้ใด? คือเหล่าทาส เจ้าที่ดิน หรือความป่วยไข้ของสังคมและยุคสมัย
ผลงานคลาสสิกเล่มสำคัญของวรรณกรรมโลก แม่แบบงานเขียนช่วง “ยุคทองวรรณกรรมรัสเซีย” และถือเป็นงานนวนิยายร้อยแก้วชิ้นแรกๆ ของรัสเซีย
งานเขียนของโกกอลมองชีวิตและสิ่งที่เป็นไปในสังคมด้วยสายตาวิพากษ์ แทงทะลุถึงแก่น แต่เจืออารมณ์ขันและน้ำใจ มิได้เยาะเย้ยถากถางหนักมืออย่างตอลสตอย และไม่ท่วมด้วยอารมณ์พรั่งพรูแบบดอสโตเยฟสกี
นักอ่านไทยคงได้รู้จักคุ้นเคยกับผลงานนักเขียนใหญ่ของรัสเซียกันมาบ้างจากผลงานแปลเล่มสำคัญๆ ในฉบับภาษาไทย โอกาสนี้ขอชวนเชิญมาทำความรู้จักกับผลงานของครูใหญ่อีกท่านอย่างน.ว. โกกอล
งานคลาสสิกรัสเซียขึ้นชื่อลือชาและให้แรงบันดาลใจต่อนักอ่านมากมายหลายรุ่น อีกทั้งส่งอิทธิพลต่องานสร้างสรรค์ให้นักเขียน ศิลปิน ผู้กำกับจำนวนมาก มาร่วมพิสูจน์ว่า “หนังสือเล่มหนาที่จะอยู่กับเราไปทั้งชีวิต” สมคำร่ำลือหรือไม่ ถ่ายทอดโดยตรงจากภาษารัสเซีย พยายามรักษาอรรถรสและบรรยากาศตามต้นฉบับอย่างเต็มที่
คำนิยม
“ข้อเตือนให้พึงระวังในการอ่านนิยายเล่มนี้ คือ ไม่ควรอ่านในที่สาธารณะหรือแม้กระทั่งในห้องสมุดที่ต้องการความเงียบสงบ เพราะเมื่ออ่านไป หัวเราะไป ผู้คนอาจจะเห็นเราเป็นคนเส้นตื้นเกินระดับควบคุม หรือกระทั่งสติไม่ค่อยดีไปก็ได้ ถ้าจะว่ากันแล้ว ก็ใช่ว่าจะเป็นลักษณะเฉพาะของ Dead Souls งานของโกกอลหลายต่อหลายเรื่องให้ความรู้สึกขำจากความขมขื่น หรือคล้องกับ ‘bitterly funny’ บางคนมองว่า อารมณ์ขันของโกกอลนั้นเป็นการผสมกันระหว่าง ‘อารมณ์ขันที่มีพลังล้นเหลือเกินจะหยุดไว้ได้ กับความตลกโปกฮาที่รุ่มรวยและรื่นรมย์’ ”
ไชยันต์ รัชชกูล
“นิโคไล โกกอลเป็นนักวรรณกรรมที่ได้รับการยอมรับถึงฝีมือการประพันธ์มานับแต่ครั้งมีชีวิตอยู่ งานเขียนของเขาสะท้อนชีวิตจริงของผู้คนหลากชนชั้นอันเป็นการหลุดไปจากขนบของบรรดางานเขียนแนววีรบุรุษขุนนางหรือนักรบอันเป็นธรรมเนียมของงานเขียนในรัสเซียและยุโรป ณ ขณะนั้น และเป็นบุคคลที่เป็นจุดหลอมรวมแห่งความหลากหลายไม่ว่าจะทางชาติพันธุ์หรือแนวคิด
คำบรรยายตอนจบ วิญญาณที่ตายแล้ว นั้น ในโรงเรียนรัสเซียถือเป็นวรรคบังคับที่ต้องอ่านและต้องท่องจำ โกกอลในด้านหนึ่งคือคนยูเครนที่มาเปิดเผยชีวิตของคนรัสเซียและคนยูเครนรากหญ้า ยั่วล้อกับวัฒนธรรมชนชั้นขุนนางและระบบราชการรัสเซีย เปิดโปงแม้กระทั่งการทุจริตคอร์รัปชั่นในวงราชการรัสเซียที่แผ่ขยายไปทุกหย่อมหญ้า”
ณัฐนพ พลาหาญ
